Is tionscnamh stáit é Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta (NIAH) faoi riarachán na Roinne Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta agus bunaíodh é ar bhonn reachtúil faoi fhorálacha Acht na hOidhreachta Ailtireachta (Fardal Náisiúnta) agus na Séadchomharthaí Stairiúla (Forálacha Ilghnéitheacha), 1999.
Is é cuspóir NIAH oidhreacht ailtireachta na hÉireann i ndiaidh 1700 a aithint, a thaifeadadh agus a mheas, go haonfhoirmeach agus go comhsheasmhach mar chabhair chun an oidhreacht thógtha a chosaint agus a chaomhnú. Soláthraíonn suirbhéanna NIAH bonn do mholtaí an Aire Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta do na húdaráis phleanála chun déanmhais áirithe a áireamh ina dTaifead ar Dhéanmhais Chosanta (RPS):
Is foinse faisnéise iad na suirbhéanna foilsithe ar na déanmhais roghnaithe d’údaráis áitiúla ábhartha. Is acmhainn oideachais agus taighde iad freisin. Táthar ag súil go méadóidh obair NIAH feasacht agus meas an phobail ar oidhreacht ailtireachta na hÉireann.
Cúlra
1. Coinbhinsiún Granada
Luann Comhairle na hEorpa, in Airteagal 2 de Choinbhinsiún chun Oidhreacht Ailtireachta na hEorpa a Chosaint (Coinbhinsiún Granada), ‘chun críocha na séadchomharthaí, na grúpaí déanmhas agus na láithreáin atá le cosaint a shainaithint go beacht, tabharfaidh gach Ballstát air féin fardail den oidhreacht ailtireachta sin a choinneáil‘. Cuireann Coinbhinsiún Granada béim ar thábhacht fardail chun tacú le beartais chaomhnaithe.
Bunaíodh NIAH i 1990 chun oibleagáidí na hÉireann faoi Choinbhinsiún Granada a chomhlíonadh trí thaifead lárnach a bhunú agus a choinneáil, oidhreacht ailtireachta na hÉireann a dhoiciméadú agus a mheas.
Bunaítear le hAirteagal 1 de Choinbhinsiún Granada paraiméadair na hoibre seo trí ‘oidhreacht ailtireachta’ a shainiú faoi thrí chatagóir leathana – Séadchomharthaí, Grúpaí Foirgneamh agus Láithreáin.
- Séadchomhartha: gach foirgneamh agus déanmhas a bhfuil spéis fheiceálach stairiúil, seandálaíochta, ealaíne, eolaíochta, sóisialta nó teicniúil ag baint leo, lena n-áirítear a gcuid daingneán agus feisteas;
- Grúpa foirgneamh: grúpaí aonchineálacha d’fhoirgnimh uirbeacha nó tuaithe atá feiceálach as a spéis stairiúil, seandálaíochta, ealaíne, eolaíochta, sóisialta nó teicniúil, atá sách soiléir chun aonaid atá inmhínithe go topagrafach a chruthú;
- Láithreáin: comhoibreacha an duine agus an dúlra, limistéar a bhfuil tógáil déanta ar chuid de agus atá sách sainiúil agus aonchineálach le bheith inmhínithe go topagrafach, agus a bhfuil spéis fheiceálach stairiúil, seandálaíochta, ealaíne, eolaíochta, sóisialta nó teicniúil iontu.
Ceadaítear le sainmhíniú Chomhairle na hEorpa ar oidhreacht ailtireachta déanmhais, grúpaí struchtúr agus láithreáin a mheastar a bheith suntasach iontu féin, nó a bhfuil tábhacht leo ina gcomhthéacs agus ina dtimpeallacht áitiúil, a áireamh. Creideann NIAH go bhfuil sé tábhachtach an oidhreacht ailtireachta a mheas amhail is go gcuimsíonn sí réimse leathan déanmhas agus láithreán chomh héagsúil le boscaí poist, tithe móra tuaithe, coimpléisc mhuilinn agus tithe feirme dúchasacha.
2. Taifead ar Dhéanmhais Chosanta
Ceanglaíonn an tAcht um Pleanáil agus Forbairt 2000 ar gach údarás áitiúil Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (RPS) a thiomsú agus a chothabháil. Is meicníocht í an RPS chun an oidhreacht ailtireachta a chosaint go reachtúil agus tá sé mar chuid de phlean forbartha gach údaráis áitiúil. Féadfaidh an tAire Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta déanmhais a mholadh do na húdaráis áitiúla lena gcur ar an RPS. Tá suíomhanna/déanmhais/grúpaí struchtúr a dtugann an NIAH Rátáil Réigiúnach, Náisiúnta nó Idirnáisiúnta dóibh san áireamh i moltaí an Aire.
3. Suirbhé ar Fhoirgnimh NIAH
Is bunlíne faisnéise é Suirbhé ar Fhoirgnimh NIAH. Mhol Comhairle na hEorpa an tInnéacs Bunsonraí maidir le Foirgnimh Stairiúla agus Séadchomharthaí den Oidhreacht Ailtireachta i 1992 chun catagóirí faisnéise a shainaithint atá riachtanach chun struchtúir agus láithreáin a bhfuil spéis stairiúil agus ailtireachta iontu a thaifeadadh. Rinneadh an Innéacs Bunsonraí agus cleachtas agus modheolaíochtaí ballstáit eile Chomhairle na hEorpa a athbhreithniú agus a oiriúnú chun freastal ar chomhthéacs na hÉireann. Mar sin, tá an fhaisnéis íosta ag Suirbhé ar Fhoirgnimh NIAH is gá chun sampla ionadaíoch den oidhreacht ailtireachta ar fiú í a chosaint a shainaithint, a thaifeadadh agus a mheas go uathúil. Tá modheolaíocht an tsuirbhé leagtha amach in Eagrán Lámhleabhar NIAH Márta 2021.
Cuirimid fáilte roimh thráchtanna, ceartúcháin nó ceisteanna ag:
Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta
An Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta
Teach an Chustaim
Baile Átha Cliath
D01 W6X0
Éire
Teileafón: Íosghlao 1890 20 20 21 nó +353 (0)1 888 32 00
Ríomhphost: niah@housing.gov.ie
Cliceáil anseo chun tuilleadh faisnéise a fháil ar obair na Roinne Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta